Ο ΥΠΑΚΟΥΟΣ ΤΙΓΡΗΣ

Ολόκληρο το ποστ μεταφερμένο από τη σελίδα του Γ. Αυγερόπουλου. Επισκεφθείτε, ψάξτε, δείτε, ανατριχιάστε.

Σενάριο, σκηνοθεσία: Γιώργος Αυγερόπουλος / Επιτόπια Έρευνα & Οργάνωση Θέματος: Αχιλλέας Κουρεμένος / Διεύθυνση Παραγωγής: Αναστασία Σκουμπρή / Διεύθυνση Φωτογραφίας: Αλέξης Μπαρζός / Συντονισμός Έρευνας: Γεωργία Ανάγνου / Μοντάζ: Γιάννης Μπιλήρης, Άννα Πρόκου / Μουσική: Γιάννης Παξεβάνης / Μια παραγωγή της Small Planet για την ΕΡΤ © 2010-2011

Επί σχεδόν δύο δεκαετίες η Ιρλανδία υπήρξε το παγκόσμιο υπόδειγμα του νεοφιλελεύθερου τρόπου ανάπτυξης. Ένα εργαστήριο απόδειξης του δικαίου της εφαρμογής του, στο οποίο το ρόλο του πειραματόζωου είχε πάρει το φτηνό και εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό της χώρας. Κυβέρνηση, τράπεζες και κατασκευαστές είχαν μεθύσει από το νέκταρ του χρήματος, συμπαρασύροντας όλοκληρο τον κοινωνικό ιστό. Ο «Κέλτικος Τίγρης», όπως ονομάστηκε η ιρλανδική οικονομία, έδωσε απλόχερα υποσχέσεις ευημερίας σε έναν λαό, που ιστορικά αγκομαχούσε από τη φτώχεια, τη μετανάστευση και την ανεργία. Και φαινόταν να τα πηγαίνει περίφημα! Ωστόσο, η χώρα μετά από χρόνια εντυπωσιακής ανάπτυξης, προσγειώθηκε ξαφνικά και ανώμαλα στην αγκαλιά του ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης και του ΔΝΤ. Στην ίδια θέση με την Ελλάδα και την Πορτογαλία, αλλά για λόγους διαφορετικούς, που ωστόσο έφεραν το ίδιο αποτέλεσμα: Έσπρωξαν την Ιρλανδία από την κορυφή, από παράδειγμα προς μίμηση, στα πρόθυρα της χρεοκοπίας.

Επί μία δεκαετία και μέχρι το 2001, η Ιρλανδία είχε γίνει ο παράδεισος των αμερικάνικων πολυεθνικών υψηλής τεχνολογίας. Η χώρα είχε έναν από τους μικρότερους φορολογικούς συντελεστές στην Ευρώπη για τις εταιρείες, ένα αγγλόφωνο εργατικό δυναμικό και τα συνδικάτα είχαν συμφωνήσει σε μια «κοινωνική ειρήνη» προκειμένου να πάει η χώρα μπροστά. Το αποτέλεσμα ήταν "κινέζικοι" ρυθμοί ανάπτυξης που έφταναν ως και το 8%!

Ωστόσο, η μετέπειτα ύφεση της αμερικάνικης οικονομίας και η αλληλεξάρτησή της με την ιρλανδική, θα έριχναν το ρυθμό ανάπτυξης, πράγμα απολύτως φυσιολογικό και διαχειρίσιμο. Όμως, η τότε κυβέρνηση της χώρας, υπό την κυριαρχία του κόμματος Φίνα Φάιλ, θεώρησε ότι αυτό θα οδηγούσε στην πτώση των εκλογικών της ποσοστών και την απώλεια της εξουσίας. Όπως εξηγεί ο οικονομικός αναλυτής Φίνταν Ο’ Τουλ: «Η κυβέρνηση δεν ήθελε να υποχωρήσει η οικονομία, έτσι ενθάρρυναν ένα νέο είδος οικονομικής άνθησης, το οποίο βασιζόταν, σχεδόν εξ’ ολοκλήρου, στα ακίνητα και τις τραπεζικές εργασίες. Δεν είχε καθόλου να κάνει με το να φτιάχνουν οι άνθρωποι κάτι και να το πουλάνε, ήταν μια κλασσική χρηματοπιστωτική φούσκα».

Έτσι, σχεδόν όλη η ιρλανδική οικονομία βασίστηκε πάνω στην κατασκευαστική βιομηχανία. Ένας στους έξι Ιρλανδούς εργαζόταν έμμεσα ή άμεσα σε αυτήν. Από το 2001 και μετά, η χώρα θύμιζε ένα απέραντο εργοτάξιο. Δρόμοι, σιδηρόδρομοι, κτίρια για πάσα χρήση και ολόκληρες συνοικίες ξεπηδούσαν σε όλη την ιρλανδική επικράτεια σαν μανιτάρια.

Ο κύκλος της κατασκευής και του χρήματος ήταν απλός: Οι ιρλανδικές τράπεζες δάνειζαν με χαρακτηριστική ευκολία και με χαμηλά επιτόκια κάθε είδους κατασκευαστή που ζητούσε δάνειο για να χτίσει οτιδήποτε.

Επίσης, έδιναν δάνεια και σε κάθε καταναλωτή που θα ήθελε να αγοράσει σπίτι.

Οι ίδιες οι τράπεζες της Ιρλανδίας δανείζονταν... από άλλες τράπεζες, κυρίως ευρωπαϊκές, με κάλυψη την αξία των ακινήτων που είχαν προσημειώσει.

"Υπήρχε μια απόλυτη φρενίτιδα αναφορικά με τα ακίνητα και ο οποιοσδήποτε, ήταν σε θέση να πάει σε μια τράπεζα και να σηκώσει λεφτά, για να αγοράσει ένα ακίνητο. Μπορούσε να είναι απολύτως βέβαιος ότι μέσα σε έξι μήνες από την αγορά του ακινήτου, η τιμή του θα διπλασιαζόταν. Έγινε παροξυσμός!", περιγράφει ο κατασκευαστής Τζόνι Όουενς. "Αν πήγαινες στην τοπική παμπ να πιεις ένα ποτό οι κουβέντες που άκουγες ήταν: «Τι ακίνητο έχεις; Πού είναι το ακίνητό σου;». Όλοι, ήταν πλήρως απορροφημένοι απ' αυτή την κατάσταση, όπου «πρέπει να έχουμε ιδιοκτησία!»

"Όλοι ένιωθαν ότι έχουμε πολλά χρήματα, μπορούμε να το κάνουμε αυτό, μπορούμε να βγάλουμε περισσότερα χρήματα, είναι τόσο εύκολο, αποκλείεται να πάει στραβά, τα ακίνητα δεν θα πέσουν ποτέ", λέει η Σούζαν ο' Κάλαχαν που πήρε εύκολα από τις τράπεζες δάνειο 1,2 εκατομμυρίων ευρώ για να αγοράσει δύο σπίτια. "Υπάρχει μια φράση που λεγόταν τότε: «Η μόνη μέρα που το ακίνητο είναι ακριβό, είναι η μέρα που το αγοράζεις, γιατί μετά από αυτό, θα σου φέρει χρήματα». Πιστέψαμε πως ήταν όπως ο χρυσός, ότι δεν πρόκειται ποτέ να χάσεις τα χρήματά σου".

Η φούσκα των στεγαστικών δανείων έσκασε στις ΗΠΑ το 2007.

Και η έκρηξη ήταν τόσο δυνατή που γκρέμισε την Λίμαν Μπραδερς και το ωστικό κύμα πέρασε τον Ατλαντικό και χτύπησε τη νησιωτική χώρα.

Η ιρλανδική αγορά ακινήτων αποδείχθηκε εξίσου σαθρή με την αμερικανική. Οι τιμές άρχισαν να πέφτουν ραγδαία.

Και ο αναπνευστικός σωλήνας που κρατούσε ζωντανή την οικονομία έσπασε.
Τα περιουσιακά στοιχεία των τραπεζών έχασαν την αξία τους.

Τα δάνεια που δίνονταν απλόχερα κόπηκαν, οι καταναλωτές αποθαρρύνθηκαν, κατασκευαστικές εταιρείες βρέθηκαν με τεράστια χρέη προς τις τράπεζες και άρχισαν να κλείνουν η μία μετά την άλλη.

Οι τράπεζες της Ιρλανδίας, οι οποίες ήταν αδύνατον να επιστρέψουν τα χρήματα που είχαν δανειστεί από τις ευρωπαϊκές τράπεζες, ζήτησαν τη βοήθεια του κράτους.

Και το καλό κράτος έσπευσε να τις σώσει με τα χρήματα των φορολογουμένων. Τις εθνικοποίησε το 2008, μεταφέροντας τα τεράστια χρέη τους σε όλους τους Ιρλανδούς πολίτες.

"Όταν τα πράγματα πάνε καλά, οι Αγορές λένε στο Κράτος να κάτσει πίσω και να τις αφήσει να κάνουν αυτό που ξέρουν να κάνουν. Όταν όμως τα πράγματα στραβώσουν, οι Αγορές θέλουν ένα παρεμβατικό Κράτος που θα τις σώσει", παρατηρεί ο οικονομικός αναλυτής Φίνταν ο' Τουλ. "Αυτοί είναι τύποι που απλώς πήγαν στο καζίνο, έβαλαν τα χρήματά τους στο τραπέζι, κέρδισαν μερικούς γύρους, παρανόησαν, θεώρησαν ότι θα συνεχίσουν να κερδίζουν, έχασαν και μετά πήγαν στο γκαράζ και είπαν στον τύπο που καθαρίζει το αυτοκίνητό τους: «Να ο λογαριασμός, εσύ θα πληρώσεις τα χρέη μου από το τζόγο». Αυτό είναι που συμβαίνει στην Ιρλανδία."

"Δεν βάζουμε χρήματα στις τράπεζες για χάρη των τραπεζών", αντικρούει ο Ντάρα Κάλαρι, υπουργός της τότε κυβέρνησης. "Υποστηρίζοντας τις τράπεζες, εγγυηθήκαμε το μέλλον τους, και εγγυώμενοι το μέλλον τους, εγγυηθήκαμε πίστωση για τις επιχειρήσεις μας, για τους καταναλωτές μας και επίσης εγγυηθήκαμε τις αποταμιεύσεις των ανθρώπων."

Έτσι, η Ιρλανδία βρέθηκε ξαφνικά με μια μεγάλη μαύρη τρύπα στα οικονομικά της. Μόνο μία από τις ετοιμόρροπες τράπεζες, η Άγγλο-ιρλανδική, καταβρόχθιζε 35 δισ. ευρώ κρατικής βοήθειας, ποσό που αντιστοιχεί στο απίστευτο 22% του ΑΕΠ.

Φυσικά, η κυβέρνηση για να καλύψει τα τεράστια χρέη των τραπεζών, που τώρα είχαν γίνει χρέη του κράτους, πήρε αμέσως σκληρά μέτρα.

Η Ιρλανδία ήταν η πρώτη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εφάρμοσε δρακόντεια λιτότητα, με τον απίθανο στόχο να μειώσει το έλλειμμα από 14% σε 3% μέχρι το 2014. Μισθοί και επιδόματα σφαγιάστηκαν. Η ανεργία τριπλασιάστηκε.

Η χώρα έγινε και πάλι παράδειγμα προς μίμηση. Αυτή τη φορά όμως, όχι ως χρυσοτόκος όρνιθα, αλλά ως πρωτοπόρος στον "δημοσιονομικό εξορθολογισμό", όπως έλεγαν στελέχη του ΔΝΤ, που επικροτούσαν τις ενέργειες της κυβέρνησης.

"Το ιρλανδικό κατεστημένο ήταν εμμονικό με το να είναι τα «καλά παιδιά», με το να συμπεριφέρονται με τον τρόπο που η ΕΕ, το ΔΝΤ, οι διεθνείς αγορές ήθελαν", λέει ο Φίνταν ο' Τουλ. "Έκαναν τα πάντα που υποτίθεται ότι έπρεπε να κάνουν. Μείωσαν τις δημόσιες δαπάνες, επιτέθηκαν στις δημόσιες υπηρεσίες, μείωσαν τους μισθούς των ανθρώπων, εγγυήθηκαν για τα χρέη των τραπεζών, ακολούθησαν κατά γράμμα τη διεθνή ατζέντα. Και τι πήραν ως ανταπόδοση αυτού; Τίποτα! Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό."

Η Ιρλανδία δεν τα είχε καταφέρει. Επειγόντως, τον Νοέμβριο του 2010, ζήτησε και πήρε 85 δις ευρώ από το ΔΝΤ και τον Ευρωπαϊκό μηχανισμό βοήθειας.

"Ενώ συμπεριφέρθηκαν ακριβώς όπως έπρεπε να συμπεριφερθούν, αντί να τους χαϊδέψουν συγκαταβατικά το κεφάλι, αντί να ανταμειφθούν, αντί οι αγορές – αυτές οι παντοδύναμες αγορές – να τους πουν: «Ω, είστε πάρα πολύ καλά παιδιά, να μερικές καραμέλες», οι αγορές είπαν: «Δεν σας πιστεύουμε! Αφού περικόπτετε, η οικονομία σας πρόκειται να αποτύχει, άρα δεν μπορούμε να σας δώσουμε χρήματα». Θεωρώ ότι η Ιρλανδία πρέπει να λογίζεται ως καλό παράδειγμα για το τι συμβαίνει όταν είσαι καλό παιδί. Αν είσαι καλό παιδί και περιμένεις να ανταμειφτείς, η ιρλανδική υπόθεση λέει ότι αυτό δεν θα συμβεί."

Σήμερα, το φάντασμα του Κέλτικου Τίγρη πλανιέται στους εκατοντάδες έρημους οικισμούς, που οικοδομήθηκαν την τελευταία δεκαετία. Στις άδειες γειτονιές και στα σπίτια όπου δεν ζει κανείς. Στα χωρίς ζωή επιβλητικά κτίρια του Δουβλίνου και στα εμπορικά κέντρα που ακόμα περιμένουν κόσμο. Στο νέο υπερπολυτελές αεροδρόμιο, σύμβολο της χλιδής και της οικονομικής ευμάρειας, το οποίο δεν χρησιμοποιεί κανείς. Και στο εντυπωσιακό στάδιο Αβίβα, στο οποίο η πρώτη μεγάλη εκδήλωση που έγινε ήταν ένα συνέδριο για προοπτικές μετανάστευσης στο εξωτερικό. Το γέμισαν χιλιάδες νέοι απ' όλη τη χώρα.