Μάνα, μανούλα, μητέρα, μαμά

«Μία γυναίκα γεννάει ένα παιδί
μα το παιδί φτιάχνει μι' απλή γυναίκα μάνα»
τραγουδάει στο τραγούδι του «Μάνα» ο Γιάννης Φλωρινιώτης, τον οποίο παρουσίασε ο Μάνος Χατζιδάκις στην εκπομπή "Ενας μετέωρος αστροναύτης χωρίς επιστροφή" του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ, με αποτέλεσμα να σηκώσει θύελλα αντιδράσεων τότε που μεταδόθηκε.
Οσο και να πεις, είναι σκάνδαλο ακόμα και σήμερα να συνυπάρχουν ένας αναγνωρισμένος καλλιτέχνης αστός με ένα λαϊκό είδωλο. Είναι σα να λέμε σήμερα να πάρει συνέντευξη ο Σπανουδάκης από τον Τερζή -ηπιώτερη έκδοση, βέβαια, επειδή ούτε ο Σπανουδάκης πλησιάζει τα μποφόρ του αξέχαστου Μάνου, αλλά ούτε και ο Πασχάλης φτάνει την (τοτεινή) λαϊκότητα του Φλωρινιώτη- ή σαν να τοποθετείς τα πατσαβούρια μαζί με τα λινά τραπεζομάντιλα. Συγχωρήστε την παραβολή, με γνωρίζετε άλλωστε, αλλά δεν σκέφτηκα πιο άμεσο τρόπο να αποδώσω την εικόνα της συνύπαρξης αυτής όπως την εξέλαβε τότε η συντριπτική πλειονότητα των παλαιών ακροατών του Τρίτου Προγράμματος, που ήταν συνηθισμένοι στο να εκπέμπονται συμφωνίες και ορατόρια από τις ραδιοσυχνότητές του. Περιττό να γράψω ότι εκείνη η εκπομπή είχε ενθουσιάσει -τι "ενθουσιάσει"! συνεπάρει, καλύτερα- τα πλήθη των νεαρών ακροατών, όπως η αφεντιά μου, που γίναμε στη συνέχεια φανατικοί του Μάνου, της Λιλιπούπολης και πολλών ακόμα θαυμάτων που λάβαιναν χώρα ενώπιον των.. αφτιών μας!
Ο Μάνος Χατζιδάκις, ως μέγας επαναστάτης, έφερε τα πάνω κάτω στο αραχνιασμένο ραδιοφωνικό σύμπαν, το ζωντάνεψε και του έδωσε χρώμα και ζεστασιά. Το θέμα μας όμως δεν είναι τί έκανε ο Μάνος ο Μέγας, αλλά η Μάνα και οι συγκεκριμένοι στίχοι της "Μάνας" του Φλωρινιώτη. Πόσο αλληλένδετοι είναι οι ρόλοι μάνας και παιδιού, όπως παρουσιάζονται με δυο στιχάκια στο τραγούδι, αλλά και πόσο η κοινωνία και η δομή του κυρίαρχου συστήματος πολεμούν αυτούς τους ρόλους και συχνά δρουν καταστροφικά διαλύοντας τη συνοχή τους.
Για μη ιταλομαθείς μεταφέρω το μονόλογο (με μικρές ασήμαντες παρεμβολές) της Μάμα Ρόμα (Αννα Μανιάνι) από την παρακάτω σκηνή του ομώνυμου φιλμ του -μέγιστου, επίσης- Πιερ Πάολο Παζολίνι:

http://youtu.be/VFT3GN2mTSM
Πληροφορίες για το φιλμ εδώ

Μάμα Ρόμα: Ο καθένας φταίει για το δρόμο που διάλεξε. Στον ίδιο δρόμο περπατούν κι άλλοι που δεν φταίνε.
Φίλη: Κι ο Ετορε, όταν γεννήθηκε, σίγουρα δεν ήθελε να πάρει αυτό το δρόμο. Τί σ' έπιασε τώρα και σκέφτεσαι αυτές τις σάχλες;
Μάμα Ρόμα: (γελάει) Ο παπάς φταίει! Η ζωντανή Βίβλος! Δεν θέλησα να αρχίσω από το μηδέν... Θαρείς πως δεν κατάλαβα τί έλεγε; Να σε πάρει ο διάολος, με μέθυσες με το παλιοκονιάκ σου!

*** *** ***

Μάμα Ρόμα: Πού να θυμάμαι όλους τους πελάτες! Ο πρώτος ήταν ο άντρας μου, ο πατέρας του Ετορε.
Πελάτης: Είχες και άντρα;
Μάμα Ρόμα: Ηταν ομορφόπαιδο.
Πελάτης: Μη μου πεις!
Μάμα Ρόμα: Οταν παντρευτήκαμε, είχαμε είκοσι καλεσμένους και πήγαμε ένας ένας στην εκκλησία. Ο πρώτος πήγε στις εννιά και ο τελευταίος στις δώδεκα. Πηγαίναμε ένας ένας κάθε είκοσι λεπτά για να μη μας προσέξουν, επειδή τον άντρα μου τον κυνήγαγε η αστυνομία. Δεν πρόλαβα να πω το "ναι" κι ήρθαν και τον πιάσανε κι έμεινα εκεί, μόνη μου και παρθένα.
Πελάτης: Το κακό θά'τανε νά'μενες χήρα.
Μάμα Ρόμα: Ξέρεις γιατί ο άντρας μου ήταν χαμένο κορμί;
Πελάτης: Πού να ξέρω;
Μάμα Ρόμα: Η μάνα του ήταν χαζή κι ο πατέρας του κλέφτης.
Πελάτης: Πώς κι έτσι;
Μάμα Ρόμα: Ο παπούς του ήταν μπόγιας κι η γιαγιά του αλανιάρα! Ρουφιάνα η άλλη του γιαγιά κι ο άλλος παπούς χαφιές.
Πελάτης: Πάλι καλά που βγήκε κι έτσι!
Μάμα Ρόμα: Ολοι τους συφοριασμένοι, γι αυτό! Αν είχαν τα μέσα, θα ήταν όλοι τους σπουδαίοι άνθρωποι. Πες μου, λοιπόν, ποιος φταίει; Ποιανού είναι η ευθύνη;
(πλησιάζουν 2-3 πελάτες ακόμα και ρωτούν): Τό 'κλεισες το μαγαζί;
Μάμα Ρόμα: Οχι, σου κάνω και υπερωρίες!
Πελάτης: Πάμε λοιπόν!
Μάμα Ρόμα: Ποιανού είναι το φταίξιμο;
Πελάτης: Του πουλιού που πετάει!
Μάμα Ρόμα: Πόσα έχεις στην τσέπη σου;
Μάμα Ρόμα: (συνεχίζει τον προηγούμενο μονόλογο) Εξήγησέ μου, γιατί εγώ είμαι ένα τίποτα κι Εσύ ο Βασιλιάς των Βασιλιάδων;

____________________________
ΣΗΜ.1. Παρατηρώ κάτι που δεν είχα προσέξει παλιότερα. Η Μάμα Ρόμα δεν απευθύνει τις ερωτήσεις της στον πελάτη, αλλά στο Θεό, ή μάλλον στο Χριστό, αφού λέει "Βασιλιάς των Βασιλιάδων". Αλλωστε, τα λόγια της είναι φαινομενικά μονόλογος· στην πραγματικότητα είναι ένας διάλογος με το Θεό, με το υπερπέραν. Εκεί απευθύνεται περιμένοντας απάντηση για τις απορίες της. Γιατί η Μάμα Ρόμα (όπως διαπιστώνουμε από άλλες σκηνές του φιλμ) είναι μια γυναίκα θρησκευόμενη που δίνει μεγάλη σημασία στην καθοδήγηση του παπά (ανεφέρεται πρώτος στο διάλογο) και αποτρέπει το γιο της να μπλέξει με κομμουνιστές και αναρχικά στοιχεία.

ΣΗΜ.2. Ο μεγάλος μάγος του σινεμά βάζει στο στόμα της λόγια που, ενώ φαινομενικά αναφέρονται στους προγόνους του άντρα της, χαρακτηρίζουν απολύτως την ίδια, χαζή και αλανιάρα είναι και αυτή, που δεν δείχνει πάντως να το συνειδητοποιεί φανερά. Το άλλοθι δείχνει να είναι η καλή της σχέση με την εκκλησία και η προσπάθειά της να αλλάξει, να μπει στην "καλή κοινωνία" αλλάζοντας επάγγελμα και παντρεύοντας το γιο της με ένα "καλό κορίτσι". (δεν γραφω άλλα για το έργο, δες το να δημιουργήσεις δικές σου εκδοχές για το ποιος είναι το εμπόδιο, η δική μου είναι ότι πράγματι φταίει η ίδια)

ΣΗΜ.3. Ο διάλογος της Μάμα Ρόμα συγκεντρώνει όλο το υπαρξιακό ζήτημα σε ελάχιστες ατάκες. Απλοϊκά ειπωμένες, από έναν άνθρωπο που βρίσκεται όχι μονάχα στην άκρη αλλά και στη χαμηλότερη θέση του περιθωρίου (έξω δεξιά, σα να λέμε) και που πασχίζει με κάθε τρόπο να ξεφύγει, να αλλάξει θέση, να προοδεύσει, με τον τρόπο όμως που θεωρεί η ίδια ότι είναι "πρόοδος". Ταυτίζει το χρήμα με το πνεύμα, πράγμα που κάνουν αρκετές πολιτισμένες μάνες στην εποχή μας και ας μην ανήκουν στο περιθώριο. Αυτό χρειάζεται να το προσέξουμε ιδιαίτερα. Οταν λέμε «κοίταξε να προκόψεις παιδί μου», τί εννοούμε στ' αλήθεια; Αξίζει να σκεφτούμε πάνω σε αυτή τη μικρή φράση/παραίνεση, γιατί τα παιδιά μας ακούν.

ΣΗΜ.4. Οσο έγραφα το ποστ, στην πλατεΐτσα διαδραματίστηκε (κι ακόμα διαρκεί) μια σκηνή παραλόγου. Ενας ηλικιωμένος έφαγε μια μπαλιά από τα παιδιάκια που παίζουν μπάλα καθημερινά εκεί πέρα. Εχει σηκώσει τον κόσμο στο πόδι με τις φωνές του και δεν βαρέθηκε ακόμα να φωνάζει, παρ' όλες τις ήρεμες παρεμβάσεις των γειτόνων υπέρ των παιδιών -ηλικίας 4-10 χρονών. Οταν λέει κραυγάζοντας «να μενουν τα παιδιά σπίτι τους» και «θα φωνάξω το Δήμαρχο» και «να πάν να παίξουνε στο γήπεδο»(τα πεντάχρονα!!!) τί ακριβώς θέλει να πει ο "κύριος" αυτός; Αυτό που υποπτεύομαι είναι πως θέλει να πει «λυπηθείτε με, δεν υπήρξα ποτέ παιδί, η μάνα μου με κράταγε κλεισμένο σπίτι για να μη χτυπήσω»... και τον λυπήθηκα. Το εντυπωσιακό είναι πως σε όλη τη φάση είχε την υποστήριξη (με κραυγές επίσης) της γυναίκας που τον συνόδευε, αλλοιώς θα έγραφα ότι το γυναικείο φύλο διαθέτει μεγαλύτερη κατανόηση προς τα παιδάκια. Απορώ, πράγματι.
Εχω φάει και'γώ μπαλιές κι έχω σουτάρει(!) επιστρέφοντας τη μπάλα στους μικρούς παίχτες και ομολογώ ότι παρακαλάω περνώντας απο την πλατεΐτσα να μού'ρθει ξανά καμμιά μπαλιά μήπως και ξανακούσω το ανεπανάληπτο «μπράβο η γριά!» με το οποίο είχε εκφράσει την έκπληξή του ένας μπόμπιρας στην παρέα του, με όλη την αφέλεια και το παρορμητικό της ηλικίας των πεντέξι χρόνων του.
ΣΗΜ.4. Την εκπομπή του Μάνου Χατζιδάκι θα περιλάβω στην εκπομπή που ετοιμάζω για το radiobubble.grκαι θα ανέβει σύντομα στη διαδικτυακή του συχνότητα. Περίμενε λίγο.