Σελίδες

Παρασκευή 9 Ιουλίου 2010

Ο κοινωνικός θάνατος


Σύμφωνα με τη θεωρία του Ernest Becker, την οποία ανέπτυξε στο βιβλίο του «Η άρνηση του θανάτου» (The Denial of Death), η συμπεριφορά του ανθρώπου διαφοροποιείται όταν αντιμετωπίζει το φάσμα του (δικού του) θανάτου. Η θεωρία αυτή επιβεβαιώθηκε με πειράματα ομάδας αμερικανών ψυχολόγων, όπως ειδα σε ντοκυμαντερ (Flight from death) που μεταδόθηκε πριν απο λιγες ωρες στη ΝΕΤ.

Η διαφοροποίηση συνίσταται σε μια συμπεριφορά πιο βίαιη απο το συνηθισμένο τρόπο έκφρασης των ανθρώπων που υποβλήθηκαν σε σχετικές δοκιμασίες, όπως π.χ. δικαστές που, πριν την ετυμηγορία τους, είχαν διαβάσει κείμενα περί θανάτου εξέδωσαν κατά πολύ αυστηρότερες αποφάσεις απο όσο συνήθιζαν, ενώ δικαστές που, αντιστοίχως, είχαν διαβάσει άσχετα κειμενα εξέδωσαν πολύ πιο ελαφρές αποφάσεις. Στο ντοκυμαντέρ (το έχω αντιγράψει σε DVD) αναφέρθηκαν αρκετά παραδείγματα, αλλά νομιζω ότι ένα απο αυτά αρκεί για να γίνει αντιληπτή η θεωρία.

Αναπτύχθηκε επίσης η έννοια του κοινωνικού θανάτου, όπου ο άνθρωπος "πεθαίνει" κοινωνικά όταν νοιώθει χαμένος, όταν έχει χάσει την αυτοεκτίμησή του, όταν δεν διαθέτει την εικόνα που αποδέχεται η σύγχρονη κοινωνία, δηλαδή όταν είναι παχύς και άσχημος και, κυρίως, όταν δεν έχει χρήματα, είναι φτωχός και άνεργος.

Η απαξίωση του εαυτού του, ρίχνει τον άνθρωπο στο δρόμο, όπου χάνει και τα τελευταία υπολείμματα αυτοεκτίμησης, γίνεται επιθετικός και αποκτά συνήθειες καταστρεπτικές για τον εαυτό του και τους άλλους. Κάποιος π.χ. που είχε χάσει τη δουλειά του, πήρε τα όπλα του και έριξε στο ψαχνό παίρνοντας μαζί του στον άλλο κόσμο μερικούς ακόμα.

https://youtu.be/9Hi1C4NNnV4

Η εγκληματική συμπεριφορά αναδύεται από το πουθενά στο χαρακτήρα ενός ανθρώπου απελπισμένου, που δεν έχει να χάσει τίποτα. Η ανέχεια ωθεί στη βία, αφού περάσει το στάδιο της βαθειάς θλίψης, της μιζέριας, της κακομοιριάς.

Η εικόνα του θανάτου πλησιαζει όλο και πιο κοντά, όταν ο άνθρωπος δεν έχει τα μέσα να εκφραστεί και να γίνει αποδεκτός από το κοινωνικό του περιβάλλον. Ετσι, σκέφτομαι ότι, με τη φτώχεια που απειλεί τον πληθυσμό της χώρας μας, η πιθανότητα να συμβούν άσχημα πράγματα είναι πολύ μεγαλύτερη απο την πιθανότητα να βρεθούν αναπτυξιακές διέξοδοι. Οπως λέει και η παροιμία «νηστικό αρκούδι δεν χορεύει», έτσι κι ένας άνθρωπος νηστικός -από οποιουδήποτε είδους τροφή- αποκλείεται να δημιουργήσει ο,τιδήποτε, εκτός ίσως απο τρόμο στον περίγυρό του.

Αυτό τον κίνδυνο για την κοινωνία μας, νομίζω πως δεν τον έλαβαν καθόλου υπόψη οι βουλευτές και υπουργοί που συνέταξαν το καινούργιο νομοσχέδιο για το ασφαλιστικό. Πιθανότατα δεν τον γνωρίζουν κιόλας, μια και μονάχα ο κ. Βαΐτσης Αποστολάτος μίλησε για έλλειψη αγάπης απο αυτο το νόμο. Γιατί, ένας νόμος φροντίζει για το καλό των πολιτών και όχι για την εξαχρείωσή τους.

Δίνω ιδιαίτερη προσοχή σε παρόμοιες θεωρίες, επειδή με απασχολεί γενικά το θέμα "βία", πώς γεννιέται και πώς εκφράζεται στην κοινωνία. Εχω συναντήσει ανθρώπους οι οποίοι άλλαξαν χαρακτήρα και συμπεριφορά μετά απο συμφορές που τους έτυχαν, έτσι νομίζω ότι η θεωρία του Ernest Becker δεν πέφτει και πολύ έξω.

Ολη αυτή η κατάσταση είναι μια μορφή πολέμου και μάλιστα εμφύλιου. Ξεπερνά την έκφραση κρατικής βίας. Είναι ένας πόλεμος μεταξύ των κατοίκων μιας χώρας ή μάλλον ένας πόλεμος των εξουσιαστών εναντίον των εξουσιαζόμενων, που είναι εντελώς αδύναμοι και ανυπερασπιστοι κι ακόμα βρισκόμαστε στην αρχή και είναι και καλοκαίρι που τα πράγματα δεν δείχνουν ολόκληρη τη σκληράδα τους. Ο ήλιος λάμπει, κάνει ζέστη και μπορεί να περπατούμε ξυπόλητοι, αλλά το χειμώνα τι θα γίνει; Πώς θα τη βγάλουμε χωρίς θέρμανση, χωρίς παπούτσια και παλτό;

Η αλήθεια είναι ότι και'γώ ένοιωσα κάπως παράξενα όταν δεν έλαβα το καθιερωμένο επίδομα αδείας, με το οποίο θα έκλεινα κάμποσες τρύπες στα οικονομικά μου -κοινόχρηστα, ΔΕΗ, ΟΤΕ, κλπ, για διακοπές ούτε λόγος βέβαια- και δεν ξέρω τώρα με ποιο τρόπο θα αποφύγω να είμαι ασυνεπής στις υποχρεώσεις μου. Ηδη, προσανατολίζομαι να μετακομίσω σε ένα τόπο οπου θα μπορέσω να ζήσω αξιοπρεπώς με τις όλο και λιγότερες απολαβές μου, αλλά και η μετακόμιση κοστίζει...

Αυτή η στέρηση των επιπλέον ποσών που ενίσχυαν το βαλάντιο των συνταξιούχων -ο 13ος και 14ος μισθος, δλδ- είναι πάρα πολύ άστοχη ενέργεια. Οσο θυμάμαι τα υπέρογκα ποσά που πλήρωνα αναγκαστικά (και προκαταβολικά, πριν την είσπραξη της αμοιβής) στο ταμείο μου, τρελαίνομαι... Αραγε, τείνω να γίνω ένα κοινωνικό πτώμα;
______________________________
ΣΗΜ. στη γειτονιά μου υπάρχει ένας άνθρωπος που ζει στο αυτοκινητάκι του, μαζί με τα σκουπίδια που μαζεύει από τους κάδους της πλατείας. Εχασε την γυναίκα του, αφού έχασε το σπίτι του για να καλύψει τα έξοδα των νοσοκομείων, και τώρα απλά περιφέρεται -είναι ζωή αυτή;
Ενημέρωση 16/6/2013: εδω και μερικούς μήνες, οι άστεγοι στη γειτονιά μου έχουν γίνει τρεις. 

13 σχόλια:

Greek Rider είπε...

Ο άνθρωπος είναι ότι είναι και η ψυχική του ισορροπία, αν πέσει σε κατάθλιψη λόγω π.χ. ανεργίας και κοινωνικής περιθωριοποίησης τότε συχνά είναι δύσκολο να επανέλθει.

Κάτι ανάλογο λέω και εγώ από την αρχή αυτής της κρίσης, ότι δηλαδή πολλοί άνθρωποι θα εξοντωθούν πρώτα ψυχικά και στη συνέχεια βιολογικά.

Greek Rider είπε...

Συνεπώς το θέμα δεν είναι λογιστικό: "άντε ξαναήρθε η ανάπτυξη οπότε ούτε γάτα ούτε ζημιά..." αλλά βαθύτατα ανθρωπιστικό-ψυχολογικό. Γιατί όταν θα ξαναέρθει (αν ξαναέρθει) η ανάπτυξη πολλοί από όσους έχουν πέσει στο περιθώριο δεν θα μπορούν να ξαναβγούν έξω.

Rodia είπε...

Greek Rider, εχεις δικιο -δυστυχως. Και δεν προκειται για μεμονωμενα προσωπα, αλλα για ολοκληρες ομαδες ανθρωπων... Σκεψου τις οικογενειες, τους φιλους, ολοκληρο τον περιγυρο των ανθρωπων που θα υποφερουν...

Yannis Tsal είπε...

Μια άλλη κατηγορία ανθρώπων που θα επηρεάσει βαθύτατα η κρίση είναι οι νέοι, κυρίως οι κάτω των 30, όσοι δλδ σπουδάζουν ακόμα ή είναι άνεργοι ή σε προσωρινές δουλειές. Αυτοί θα δυσκολευτούν ακόμα περισσότερο να βρουν μια αξιοπρεπή δουλειά και να "χτίσουν" το μέλλον και τη ζωή τους. Η κρίση προφανώς κάποτε θα ξεπεραστεί - σε 5,10 χρόνια - αλλά θα έχει καταστρέψει τα πιο παραγωγικά και δημιουργικά χρόνια μιας ολόκληρης γενιάς ανθρώπων... που ίσως ονομαστεί "γενιά της κρίσης", κατά το "γενιά της ήττας". Αυτό προφανώς αδυνατούν ή δε θέλουν να το καταλάβουν οι πολιτικοί, οι επιχειρηματίες και οι decision makers γενικά.

Elias είπε...

Ο Σαρτρ έγραφε κάπου για τα νιάτα του στους ΜΑΚΙ: "Κάθε μέρα κινδύνευα να προδωθώ ή να σκοτωθώ, όμως ήταν τα πιο ευτυχισμένα χρόνια της ζωής μου". Η επαφή με το θάνατο δεν οδηγεί αναγκαστικά στην ψυχική εξαχρείωση.

Δε θα έκανα καν τη συνεπαγωγή: θάνατος -> βία. Θα έλεγα ότι η παρουσία του θανάτου φέρνει μια αποφασιστικότητα στον τρόπο σκέψης, και φυσικά αλλάζει εκ βαθέων την ιεραρχία της σημασίας, τι είναι σημαντικό και τι δεν είναι. Το τίμημα φυσικά σε όλα αυτά είναι ότι μπορεί να τα πληρώσεις ακριβά (ακόμα και με τη ζωή σου, αν μιλάμε για βιολογικό θάνατο).

Ως εκ τούτου, είμαι αισιόδοξος για το ψυχικό αποτύπωμα που θα αφήσει η κρίση. Τη βλέπω ως μια ευκαιρία να ξυπνήσει η Ελλάδα από την αποχαύνωση. Θα υπάρξει και αναίτια βία και αυτοκτονίες, πολύς κόσμος θα αγωνιστεί ακόμα και για τα βασικά, π.χ. για να έχει ένα διαμέρισμα να μένει. Θέλω να πιστεύω όμως ότι θα είναι οι αναπόφευκτες ωδίνες του τοκετού, προκειμένου να γεννηθεί μια άλλη Ελλάδα, πιο δεμένη, σεμνή και ανθρώπινη.

Όλα αυτά τα λέω με πολύ πόνο, βλέπω φίλους να βασανίζονται από την ανεργία, όλοι είναι στην ανασφάλεια και τσίμα-τσίμα τα λεφτά. Βλέπω όμως παράλληλα τους δεσμούς που ισχυροποιούνται και γίνονται πιο ουσιαστικοί.

Ανώνυμος είπε...

αγαπημένο βιβλίο του Woody Allen.
(έχω πάρει απ'την αρχή τη φιλμογραφία του και διαβάζω ένα βιβλίο με συνεντεύξεις του. έτσι θα την περάσω τη κρίση, με Woody Allen. και όταν τελειώσουν οι ταινίες του, θα ξαναδώ όλους τους κύκλους του Flying Circus.)

pølsemannen είπε...

Έχει να πέσει εξαθλίωση και βία τυφλή, που θα φάει η μύγα σίδερο και το κουνούπι ατσάλι. Η Ελλάδα είναι το Ευρωπαϊκό επίκεντρο, αλλά ανάλογες θα είναι οι καταστάσεις και στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες.

Διάβασε μία ανάρτηση του Greek Rider σχετικά με τους εργαζόμενους που "σπάνε" από την πίεση και γίνονται εξαιρετικά βίαιοι εδώ.

Rodia είπε...

Τσαλαπετεινε, δεν ειμαι σιγουρη οτι θα καθησουν εδω περα να ρημαξουν. Πιθανοτατα θα εγκαταλειψουν τη χωρα -ηδη το 40% των νεων (28-36) της οικογενειας μου την εχουν κοπανησει, ζουν, εργαζονται και φορολογουνται εξω απο την Ελλαδα.
Οι πολιτικοι πιθανοτατα να καταλαβαινουν... Ισως (λεμε τωρα) αυτο ακριβως να ειναι το μεγαλοπνοο "σχεδιο" που θα μειωσει την ανεργια και θα φερει λεφτα!

Rodia είπε...

Ηλια, μια χαρα τα ελεγε ο Σαρτρ, ετσι ακριβως ειναι οταν ειναι καποιος νεος. Σκεψου και τη γενια που "χαθηκε" μετα τον εμφυλιο. Και για εκεινους θα ηταν (υποθετω) τα πιο ευτυχισμενα χρονια, επειδη (υποθετω παλι) ειχαν καποιο οραμα για ενα καλυτερο μεταπολεμικο κοσμο.

Οταν βρισκεται κανεις μπροστα στο θανατο, τον εχει "ζωντανο" μπροστα του δλδ, γινεται αυτοματως ηρωας. Το γραφει και ο Andrea Latsko σε ενα διηγημα του. Εδω ομως μιλαμε για το θανατο ως απειλη, ως βεβαιο ενδεχομενο, θυμιζουμε την υπαρξη του, θυμιζουμε αυτο που οι πολλοι θελουν να ξεχνουν... Ειναι διαφορετικο αυτο.

Αλλο να ερχεται ο θανατος πανω σου, να τον βλεπεις και να εισαι υποχρεωμενος να τον πολεμησεις και αλλο να υποφώσκει καπου πισω σου κρυμμενος να σου κανει που και που ενα "μπου"! Το πρωτο σε κανει αποφασιστικο αγωνιστη, το δευτερο σε κανει υποτελη, να ικετευεις γονυπετης να γλιτωσεις. Νομιζω. Ετσι τουλαχιστον το εννοει ο Ernest Becker. Νομιζω, παλι.

Ειμαι αισιοδοξος ανθρωπος, καποιες φορες ομως η αισιοδοξια μοιαζει με παλαβωμαρα. Νοιωθω σαν να βρισκομαι σε ενα καζανι όπου με μαγειρευουν οι κανιβαλοι και ελπιζω να φανε πρωτα τις πατατες για να προλαβω να το σκασω, χωρις να λαβαινω υπόψη ότι θα εχω βρασει και'γω!!!

Παντως, ελπιζω σε κατι που φαινεται εφικτο: να αναπτυχθει περισσοτερο η αλληλεγυη απο τη βία. Οσο ειναι στο χερι μας. Πραγμα δυσκολο... Τεσπα, μεγαλη κουβεντα ανοιγουμε...

Rodia είπε...

starkwell, την καλυτερη δουλεια θα κανεις! :)
..αν και αυτο ειναι προβλεψιμο επισης.. Το να ξεχνιεται κανεις, να ριχνει το φασμα του κινδυνου πισω του, να εχει την αρκουδα απεναντι του και να επαναλαμβανει «δεν υπαρχει αρκουδα, δεν υπαρχει αρκουδα, δεν υπαρχει αρκουδα, δεν υπαρχ..» Χαψ! πριν καταληξει στο στομαχι της...

Rodia είπε...

Καρολε, δεν το πιστευω! Πώς γινεται να τα βλεπεις κι εσυ τοσο μαυρα... Το γονιδιο Αίπψηλων, δεν θα ενεργοποιηθει; Συνελθε και δωσε προτασεις. Περιμενω με αγωνια, αν και η υπερπληροφορηση -λενε οι επιστημονες- μπερδευει και αυτη τον ανθρωπο. Μια καλη λυση ειναι η μαζικη μεταναστευση στην Κινα -αλλα αυτο νομιζω το εχεις ηδη προτεινει...

Το ειδα το ποστ του GR αλλα ακομα ψαχνω αν εχω κατι να σχολιασω... Με τρομαζει λιγο.

Ανώνυμος είπε...

πάντα πίστευα πως το χιούμορ είναι στην ουσία επαναστατική πράξη (με ή χωρίς εισαγωγικά). θα βγω στους δρόμους με σπρέυ να γράψω ανέκδοτα στους τοίχους. τα πιο σόκιν θα τα γράψω στο Σύνταγμα.

Rodia είπε...

Ωραια ιδεα. Εχω αρχισει και συνεχιζω να γραφω!!!