Στην καρδιά των ποιημάτων, ιδίως της Ιλιάδας, υπάρχει η εμπειρία αυτού του αναπόφευκτου δεδομένου που είναι ο θάνατος. Και το δεδομένο αυτό το βρίσκουμε εκεί χωρίς συμβιβασμούς, χωρίς ψευδαισθήσεις, χωρίς ωραιοποίηση. Λέει ο Αχιλλέας στη ραψωδία Ι (στίχοι 400-409): τίποτα δεν αξίζει για μένα όσο η ζωή, τίποτα δεν είναι ψυχής αντάξιον. Και προσθέτει: μπορούμε να αποκτήσουμε βόδια και παχουλά αρνιά, να αγοράσουμε τρίποδες και άλογα, η ζωή όμως του ανθρώπου δεν γυρίζει πίσω έτσι και ξεφύγει από την άκρη των δοντιών του. Γνωρίζετε επίσης στην Οδύσσεια την περίφημη συνάντηση μεταξύ Οδυσσέα και Αχιλλέα στον Κάτω Κόσμο, όπου ο Οδυσσέας αναφέρεται στη δόξα του Αχιλλέα που, όπως όλοι οι νεκροί, είναι κι αυτός στον Αδη μια σκιά χωρίς νόον, χωρίς πνεύμα, ούτε αισθήσεις.
(...)
Και ο Αχιλλέας αποκρίνεται στον Οδυσσέα: «Μην προσπαθείς να μου γλυκάνεις το θάνατο, θα προτιμούσα να ήμουν ζωντανός, εργάτης μεροκαματιάρης ενός φτωχού αγρότη, παρά να βασιλεύω ανάμεσα στους νεκρούς».
Ιδού η αλήθεια της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα στα έπη: υπάρχει σίγουρα επιβίωση, η επιβίωση όμως αυτή είναι ακόμη πιο άθλια και από τον επίγειο βίο. Ακόμα πιο άθλια. αυτή είναι όλη κι όλη η υπόσχεση. Και θα μπορούσα στο σημείο αυτό να θυμίσω και να σχολιάσω κι άλλα χωρία, όπως τα λόγια του Αχιλλέα στον Λυκάονα στην Ιλιάδα, στη ραψωδία Φ, όταν τον ικετεύει να μην τον σκοτώσει με αντάλλαγμα υψηλά λύτρα. Ο Αχιλλέας του απαντά ουσιαστικά «Γιατί κλαις έτσι; Ο Πάτροκλος, που ήταν πολύ καλύτερος από σένα, είναι ήδη νεκρός. Και μένα που με βλέπεις έτσι, ωραίο και ψηλό, γιό θεάς, ε, λοιπόν, κι από μένα μια μέρα, την αυγή ή το σούρουπο ή ίσως μες στο καταμεσήμερο, ο Αρης θα πάρει όλη τη δύναμη από το κορμί και θα πεθάνω. Πέθανε λοιπόν και συ». Και τον σκοτώνει.
Αυτή η σύλληψη του θανάτου μπορεί να φανεί παράξενη μέσα στην ίδια της την κοινοτοπία. Διότι μπορείτε κάλλιστα να μου πείτε: μας ταλαιπωρείτε, αυτό είναι πασίγνωστο, κλπ. Το ξέρουν όχι μόνο ο Ομηρος και οι Ελληνες, αλλά και ο κόσμος ολόκληρος. Προφανώς πρόκειται για μέγα λάθος. Κανείς δεν το ξέρει. Η ανθρωπότητα σπαταλά το χρόνο της με ιστοριούλες για την αθανασία σε όλες της τις μορφές. Το βίαιο γεγονός, φυσικά, κρύβεται πάντοτε στη φαντασιακή θέσμιση όλων των κοινωνιών. Μπορούμε λοιπόν να θέσουμε το ερώτημα: από πού προέρχεται η ιδέα αυτή που συναντάμε στον Ομηρο; Προφανώς δεν προέρχεται από τους Αιγυπτίους, που είχαν έναν ολόκληρο κύκλο μετεμψυχώσεων και τα σχετικά, ούτε από τους Βαβυλωνίους, ούτε από τους Μυκηναίους. Απλούστατα, ανταποκρίνεται δίχως αμφιβολία στην πραγματικότητα. Είναι περίεργο κι όμως αληθινό: οι Ελληνες ανακάλυψαν το γεγονός ότι υπάρχει ένας τελειωτικός θάνατος, οριστικός θάνατος -τέλος θανάτοιο, επαναλαμβάνεται συνέχεια στην Ιλιάδα-, ότι δεν υπάρχει τίποτα άλλο να πούμε πάνω σ' αυτό, δεν είναι δυνατό να του δώσουμε άλλη σημασία, να τον μετουσιώσουμε και να τον ωραιοποιήσουμε.
-->> από το βιβλίο "Η ελληνική ιδιαιτερότητα - Από τον Ομηρο στον Ηράκλειτο - Σεμινάρια 1982-1983" του Κορνήλιου Καστοριάδη, εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ www.kritiki.gr
-->> ανέβασα αυτό το μικρούτσικο απόσπασμα στο τωρινό ποστ ως απάντηση σε όσους τρέξανε με μανία στο Μέγαρο να φωτιστούν περί θανάτου, κλπ, σπό τον αξιότιμο κ. Γιάλομ.
-->> περνάτε κι από κάνα βιβλιοπωλείο βρε παιδιά! ΑΜΑΝ
13 σχόλια:
ΠΕΣΤΑ ΒΡΕ ΡΟΔΙΑ,
ΤΕΛΙΚΑ ΙΣΩΣ ΑΥΤΗ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΤΜΙΑ ΠΟΥ ΕΦΕΡΕ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ, ΤΟ ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΚΛΗΤΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ...
ΤΟΝ ΚΗΠΟ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΤΟΝ ΔΙΑΒΑΣΑ, ΜΙΑ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΦΟΥΣΚΑ ΜΟΥ ΦΑΝΗΚΕ)
Ευχαριστώ Αθηνούλα μου :))
Ο οξυδερκής Καστοριάδης έχει εντοπίσει πολλά διαμαντια που εμείς ή τα θεωρούμε αυτονόητα ή τα περνάμε ξώφαλτσα!
..ουδείς προφήτης στον τόπο του..
(περισσότερες ώρες Ομηρο, θα αντιπρότεινα στην πρόκληση του κ. αρχιεπισκόπου περί αύξησης των ωρών "διδασκαλίας" των θρησκευτικών, μπας και ξεστραβωθούμε κάποτε)
ΠΕΣΤΑ ΡΟΔΙΑ ! ΠΕΣΤΑ !
Δεν έχω ξεχάσει αυτό που σου χρωστάω (ελπίζω ούτε κι εσύ, μετά από τόσες μέρες που πέρασαν).
Ως τότε, δες αυτό :
http://inconue.wordpress.com/%ce%b1%cf%80%cf%8c-%cf%80%ce%bf%cf%8d-%cf%84%ce%bf-%cf%8c%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%b1/
Μερσί Παιδι:)
Οταν μου χρωστούν ξεχνώ! Οταν χρωστάω θυμάμαι, το ανάποδο από τον Ιππία...
Πολύ σωστό το τελευταίο σου σχόλιο! Σε ανάγνωση του οποιουδήποτε ξενόγλωσσου στοιχείου, μας πιάνει δέος!
Συμπληρωματικά μόνο, η λέξη "σκοτώνω" σημαίνει ότι καλύπτω με σκότος. Γιατί για τους αρχαίους o θάνατος και το σκοτάδι ήταν αλληλένδετα.
ikor, σα να έχεις δίκιο... Η γιαγιά μου που πέθανε σε βαθειά γεράματα με γερές ως τότε όλες τις αισθήσεις και το μυαλό ξυράφι, στενοχωριόταν που θα πέθαινε μονάχα επειδή υπήρχαν τόσα πολλά που δεν είχε δει...
Δεν υπάρχει μια μόνο σχολή στην Αρχαία Ελλάδα για το θάνατο.
Αν και είμαι υποστηρικτής της Ομηρικής αντίληψης υπάρχουν και σχολές όπως του Πυθαγόρα ή του Πλάτωνα που πίστευαν στην μετεμψύχωση.
Επίσης δεν συμβαίνει οι νεο-Έλληνες να έχουν και μεγάλη σχέση με την αρχαία Ελληνική φιλοσοφία οπότε αυτό που κομίζει ο Γιάλομ ίσως έχει κάποιο νόημα, έστω για κάποιους.
http://nosferatos.blogspot.com/2009/04/o_08.html
Εξαιρετικό άρθρο.
Μαζί με τη συνειδητοποίηση της πραγματικότητας του θανάτου, κάποιοι εκ των αρχαίων ημών είχαν επίσης συνειδητοποιήσει και το λογικό κι επόμενο βήμα, ότι δηλαδή δεν υπάρχουν θεοί.
Πολύκαρπε, εδώ μιλάμε για την εποχή του Ομήρου...
Οι λοιποί προβληματισμοί ήρθαν λιγάκι αργότερα.. Ισως ανεβάσω κάτι σχετικό αργότερα. :)
Νοσφεράτε, το είδα, ευχαριστώ :)
Διαγόρα, δεν είμαι σίγουρη αν η συνειδητοποίηση αυτή προηγείται της γνώσης περί θεών, μια και στην εποχή εκείνη δεν υπήρχε (ούτε καν υπήρξε ποτέ στους έλληνες) θεός εξ αποκαλύψεως!
Το πιθανότερο είναι -νομίζω- ότι ακριβώς η τοποθέτηση των θεών τόσο κοντά στην μοίρα των ανθρώπων (θεοί και θνητοί μοιραζόντουσαν την ίδια μοίρα, οι θεοί δλδ ήταν μεν αθάνατοι αλλά ΟΧΙ αιώνιοι και φυσικά ούτε παντογνώστες!) είναι αυτό που οδήγησε στη συνειδητοποίηση του "θανάτοιου τέλους".
Ευχαριστώ για την ευκαιρία να διατυπώσω αυτό το μικρό συμπλήρωμα :)
Δημοσίευση σχολίου