άνθρωπος: ένα καιροσκοπικό ζώο

Ξαναδιαβάζω αυτές τις μερες το βιβλίο του Anthony Storr «Η δυναμική της δημιουργίας» (εκδ. καλβος, 1991) και μένω έκπληκτη για την αλλαγή του τρόπου με τον οποίο το είχα διαβάσει πριν απο καμμιά 20αριά χρονάκια. Τότε, το είχα απορρίψει (μετά βδελυγμίας, που λένε) λέγοντας απο μέσα μου ότι ο συγγραφέας του θεωρεί όλους τους ανθρώπους ημίτρελλους ή εντελώς τρελλούς! Τώρα, ανακαλύπτω τις αλήθειες του και λεω να σας κοινωνήσω αγαπημένοι/ες μου αναγνώστες/τριες μερικά σπαράγματα απο τις σελίδες 178-185:

Α' (σελ.178) «..η χαρά του παιχνιδιού ανθίσταται σε κάθε ανάλυση, σ' όλες τις λογικές εξηγήσεις...(1) Η ίδια η ύπαρξή του παιχνιδιού επιβεβαιώνει συνεχώς την υπεράνω λογικής φύση της ανθρώπινης κατάστασης. (...) Παίζουμε και ξέρουμε ότι παίζουμε, έτσι πρέπει να είμαστε κάτι περισσοτερο από απλά λογικά όντα, γιατί το παιχνίδι είναι παράλογο.»(2)

Β' (σελ.179) Ο Huizinga και ο Ντέσμοντ Μόρρις συμφωνούν θεωρώντας το παιχνίδι σαν κάτι «extra», κάτι με το οποίο ασχολούμαστε γι αυτό το ίδιο ή για «πλάκα». Αλλά είναι παράξενο να βρίσκουμε ένα βιολόγο φαινομενικά ικανοποιημένο με μια τέτοια ερμηνεία. Γιατί η εξήγηση του Ντέσμοντ Μορρις για το παιχνίδι και την τέχνη σαν «αυτο-ανταμοιβόμενες δραστηριότητες» στην πραγματικότητα δεν είναι διόλου εξήγηση αλλά περιγραφή. Αν δεχτούμε αυτή τη περιγραφή, πρεπει να απορρίψουμε τη βασική βιολογική αρχή, ότι η συμπεριφορά ενός ζώου είναι είτε προσαρμοστική είτε προέρχεται από μια τέτοια συμπεριφορά. Η δαρβινική αρχή της φυσικής επιλογής απαιτεί η συμπεριφορά ενός ζώου να συνδέεται τελικά με τη καλυτέρευση των πιθανοτήτων επιβίωσής του, ή αλλιώς να βελτιώνει τις πιθανότητες διαιώνισης του είδους. Είναι αληθές ότι η φύση καμιά φορά οδηγεί τα ζώα σε αδιέξοδα.
(...)
Είναι το παιχνίδι ή η τέχνη, την οποία αυτοί οι συγγραφείς συνδέουν με το παιχνίδι, τόσο περιττή δραστηριότητα όσο δηλώνουν ο Huizinga και ο Ντέσμοντ Μόρρις;

Γ' (σελ.180-181) Ο άνθρωπος είναι το ανώτερο παράδειγμα ενός καιροσκοπικού ζώου. Τουλάχιστον μερικές από τις «extra» δραστηριότητες στις οποίες παρασύρεται («extra» με την έννοια ότι δεν αφορούν άμεσα την αναπαραγωγή ή την επιβίωση) είναι προσαρμοστικές, επειδή παρέχουν μια πρόσθετη είσοδο διέγερσης στο νευρικό σύστημα, κρατώντας το έτσι σε εγρήγορση και αποφεύγοντας τη πλήξη. (...) τα παιχνίδια και η τέχνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν με τον ίδιο τρόπο, για να παρέχουν νέα και ενδιαφέροντα κίνητρα που μας διεγείρουν και μας ενδιαφέρουν.

Δ' (σελ.181) ...οι άνθρωποι έψαξαν για όλο και πιο πολύπλοκες μορφές έκφρασης, μορφές που απορροφούνε τόσο πολύ ώστε να μεταφέρουν το άτομο σε τόσο υψηλά επίπεδα εμπειρίας που οι ανταμοιβές να είναι ατέλειωτες. Εδώ μεταφερόμαστε από τα βασίλεια της κοινής απασχόλησης στους συναρπαστικούς κόσμους των καλών τεχνών, της φιλοσοφίας και των καθαρών επιστημών. Αυτές έχουν τη μεγάλη αξία ότι, οχι μόνο πολεμούν αποτελεσματικά την υποδιέγερση, αλλά συγχρόνως κάνουν μέγιστη χρήση της πιο εντυπωσιακής φυσικής ικανότητας του ανθρώπου -τον γιγάντιο εγκέφαλό του.(3)

Ολα αυτά είναι, χωρίς αμφιβολία, αληθινά όσο πάνε. Αλλά σχεδόν δεν πάνε και πολύ μακριά.

Ε' (σελ.184) Δεν υπάρχει αμφιβολία για την προσαρμοστική φύση του τελετουργικού με το οποίο οι αγώνες γίνονται μαζί σαν αθλητικοι διαγωνισμοί μάλλον παρά σαν θανατηφόρες μάχες. Το είδος έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να επιβιώσει, αν οι νικημένοι δεν καταστρέφονται.

Στ' (σελ.185) Αν μπορεί να δειχτεί, όπως νομίζω, ότι η φαινομενικά περιττή, «extra» δραστηριότητα στο παιχνίδι στην πραγματικότητα εκπληρώνει μια ουσιαστική λειτουργία, δεν θα ήταν δύσκολο να προεκτείνουμε αυτή την έννοια στην τέχνη, η οποία, όπως είδαμε, μοιράζεται πολλά χαρακτηριστικά με το παιχνίδι.
________________________________
(1) Huizinga, Johan. Homo Ludens (Λονδίνο: Temple Smith, 1971, σελ.21)
(2) Huizinga, Johan. Homo Ludens (Λονδίνο: Temple Smith, 1971, σελ.22)
(3) Morris, Desmond. The Human Zoo (Λονδίνο: Jonathan Cape, 1969, σελ.184)

________________________________
ΣΗΜ.1. Τα τονισμενα γραμματα δική μου επιλογη.
ΣΗΜ.2. Διαβάζοντας αυτά τα αποσπασματα, δεν μπόρεσα να μη σκεφτώ τις μέρες που περνούμε με την οικονομική κρίση, αυτό το εντελώς παράλογο παιχνίδι των λεγόμενων αγορών, όπου χωρίς κανένα τελετουργικό, κανένα κανόνα εκτός από τα ταμπλό των απανταχού χρηματιστηρίων (άυλα ή απτά) και τα γραφεία των χρηματιστών, καθώς και τα πονταρίσματα των παικτών (με ή χωρίς αέρα), παίζονται στη τύχη -ή μάλλον τζογάρονται, πιο ταιριαστή η αργκό εδωπέρα- οι τύχες των ανθρώπων του πλανήτη μας. Αυτό συμβαίνει, κατά δική μου εκτίμηση, επειδή η "επιστήμη" της οικονομίας είναι τελείως ξεκολλημένη από ο,τιδήποτε άλλο εκτός απο τους αριθμούς. Οι αριθμοί έχουν αξία, έχουν τη μοναδική αξία. Η ανθρωπιά, το συναίσθημα, η σοφία, οι καλές τέχνες, έχουν πάει περίπατο κάπου μακριά και λογαριάζονται μονάχα όταν είναι δυνατό να αποτιμηθούν σε χρήμα. Δεν υπάρχουν ανθρωπιστές σήμερα, οι καλοί άνθρωποι αντικαταστάθηκαν απο τις κοινωφελείς μη κυβερνητικές οργανωσεις (ΜΚΟ) και οι σοφοί από λογιστές περιωπής. Θέλω να πιστεύω πως οι καλλιτέχνες κρατούν τα μπόσικα και οι άνθρωποι με βαθειά συναισθήματα βρίσκονται στις παρυφές της ζούγκλας. Κάποιοι θα κλάψουν πρώτοι και κάποιοι θα γελάσουν τελευταιοι και, ως τελευταίοι, θα γελάσουμε καλύτερα!