Για τον Θεόφιλο Καστανίδη, πρόεδρο του Συλλόγου Ποντίων «Αργοναύται-Κομνηνοί», είναι το Μακρονήσι, το οποίο λύνει τη σιωπή του.
Υπολογίζεται ότι στον Άγιο Γεώργιο, ένα νησάκι μεταξύ Περάματος και Σαλαμίνας, μεταφέρθηκαν περίπου 100.000 άνθρωποι που, εκτός από τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης και την εχθρότητα, είχαν να αντιμετωπίσουν και την εκμετάλλευση. Στο Καραμπουρνάκι στην Καλαμαριά λειτούργησε ένα ακόμα λιμοκαθαρτήριο· σε αυτό το χώρο πέθαναν περίπου 20.000 άνθρωποι. «Απολυμανθείς» έγραφαν τα βιβλιάρια που έπαιρναν οι πρόσφυγες, μαζί με λίγα χρήματα, λίγα ρούχα και τροφή.
«Το 1922-1923 είναι ένα αχαρτογράφητο κεφάλαιο της ιστοριογραφίας μας. Οι πρόσφυγες ερχόμενοι στην Ελλάδα είχαν ήδη επιβαρυνθεί με μολυσματικές ασθένειες από τις ατέρμονες πορείες.
Μεταφέρθηκαν 1.850 άτομα με το πλοίο “Ιωνία” που χωρούσε μόλις 500», σημείωσε ο Θεόφιλος Καστανίδης. Τα πλοία λόγω καιρού έμεναν έξω από τη Μακρόνησο αρόδο μέχρι να επιτραπεί ο ελλιμενισμός – οι Αρχές υπό το φόβο των ασθενειών άφηναν ανθρώπους στιβαγμένους, με στερήσεις, ψυχικά ράκη. Όσα παιδιά πέθαιναν τα έριχναν στη θάλασσα· τα άψυχα κορμιά έρχονταν στην επιφάνεια και χτυπούσαν στις λαμαρίνες των πλοίων. «Χανόταν η λογική, ο σεβασμός και κάθε αξιοπρέπεια», τόνισε.
Ακόμα, αναφέρθηκε στο στρατόπεδο Σελημιέ έξω από την Κωνσταντινούπολη απ’ όπου ξεκινούσε το ταξίδι, στον Ιάπωνα πλοίαρχο που πέταξε πολύτιμο εμπόρευμα στη φλεγόμενη Σμύρνη για να σώσει Έλληνες και Αρμένιους, αλλά και στη μαρτυρία της εθελόντριας Αμερικανίδας γιατρού Έσθερ Πολ Λόβτζοϊ. «Ελπίζω το μυαλό μου να ξεχάσει το ανοιχτό κοιμητήριο στο Χαρκούτ», είχε πει στην Daily Telegraph αναφερόμενη στην πορεία των καραβανιών των προσφύγων.
«Στη Μακρόνησο οι Πόντιοι και Ασσύριοι πρόσφυγες έμεναν μέσα σε σκηνές, έπιναν νερό μέσα από σκουριασμένες δεξαμενές που τις έφερναν από το Λαύριο, ενώ στήριγμά τους ήταν ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, άλλα διεθνή τμήματα του Ερυθρού Σταυρού, καθώς και περίπου 1.000 εθελόντριες γιατρίνες από τις ΗΠΑ», εξήγησε ο Θεόφιλος Καστανίδης.
Και συμπλήρωσε: «Οι πρόγονοί μας έζησαν το μεγαλείο της αλληλεγγύης, αλλά και την απόπειρα εκμετάλλευσής τους, είτε για κάποια κρυμμένη πάνω τους χρυσή λίρα, ή για κάποια σκουλαρίκια. Αρκετές προσφυγοπούλες δεν ήθελαν να κουρευτούν για να μην φανεί στο αυτί η αναπηρία από τη βίαιη αφαίρεση του σκουλαρικιού. Άλλοι αντάλλαξαν εικόνες αγίων με λίγο νερό ή λίγο ψωμί και έγιναν βορά σε άρπαγες».
Πριν από την άφιξη των Ποντίων προσφύγων (η απόφαση ελήφθη στις 10 Ιουνίου 1922), στη Μακρόνησο την περίοδο 1912-1913 κρατούνταν Τούρκοι αιχμάλωτοι.
Οι λάντζες έδεναν στον όρμο Κόκκινα, το λοιμοκαθαρτήριο ήταν στον Αγκαλιστό, στο νότιο τμήμα του νησιού ήταν οι λάκκοι με τον ασβέστη για τα πτώματα. Μάλιστα, ο Θεόφιλος Καστανίδης κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης αποκάλυψε ότι το υπουργείο Πολιτισμού θα συνεδριάσει προκειμένου να αποφασίσει για την τοποθέτηση αναμνηστικής στήλης στη Μακρόνησο για τους Πόντιους και Ασσύριους πρόσφυγες, στον τόπο όπου «σαν πληγωμένα πουλιά άφησαν την τελευταία τους πνοή», όπως είπε.
Και πρόσθεσε: «Η γενοκτονία του λαού και η δραματική κατάληξη των Ποντίων προσφύγων μαζί με αρκετές οικογένειες Ασσυρίων επάνω στο Μακρονήσι παρέμενε μέχρι πρόσφατα δίχως τεκμηρίωση. Σε πολλούς συμπατριώτες μας ήταν εντελώς άγνωστη ιστορία, ακόμα και αν είχαν χάσει συγγενείς τους εκεί πάνω».
Στη Μακρόνησο άρχισαν νέα βάσανα και θάνατοι» – Πόντιος πρόσφυγας διηγείται
Μαρτυρία Ιγνάτιου Ορφανίδη (Δραπετσώνα 14/6/1962).
Μια εν πολλοίς αγνοημένη πτυχή της σύγχρονης ιστορίας των προσφύγων, που ξεριζωμένοι, μέσα από φωτιά και αίμα ήρθαν στην Ελλάδα, ήταν το αναγκαστικό πέρασμά τους από «σταθμούς καραντίνας» που εγκαθιδρύθηκαν στη μεγάλη πατρίδα, προς «απολύμανσίν των και εξυγίανσιν», όπως έγραφε η εφημερίδα Εμπρός στο φύλλο τής 10ης Ιουνίου 1922. Άγιος Γεώργιος Κερατσινίου, Καλαμαριά, Μακρόνησος... Στο ξερονήσι που χρόνια αργότερα στάλθηκαν χιλιάδες άνθρωποι εξόριστοι, πολιτικοί κρατούμενοι «προς αναμόρφωση», κάποιοι άλλοι Έλληνες, της μεγάλης Ελλάδας, έχοντας γλιτώσει από το μαχαίρι του Τούρκου, είχαν έρθει ξανά αντιμέτωποι με την πείνα, τη δίψα και το θάνατο.
Στο έργο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών «Η Έξοδος» αποτυπώνονται, μέσα από μαρτυρίες, και τα βάσανα των προσφύγων κατά την εγκατάσταση. Στο παρακάτω απόσπασμα μιλά ο Ιγνάτιος Ορφανίδης από το χωριό Αϊ-Γιαννέτ’ (Αϊ-Έννες) Άρδασας Αργυρούπολης:
Εμείς οι Αι-Γιαννέτ’ φύγαμε και πήγαμε στο Νοβοροσίσκ. [...] Μείναμε τρία χρόνια στο Νοβοροσίσκ και στις 24 Ιουλίου του 1922 με το ατμόπλοιο «Κίος» ήρθαμε στην Ελλάδα. Οχτώ μέρες ταξίδι κάναμε. Στην 1η Αυγούστου μας κατέβασαν στη Μακρόνησο.
Στη Μακρόνησο άρχισαν νέα βάσανα και θάνατοι. Μας έκαναν καραντίνα. Εμείς ιδρύσαμε τη Μακρόνησο. Εμείς χτίσαμε τα παραπήγματα, στέρνα για νερό, ό,τι χρειαζόταν. Έρημο νησί ήταν η Μακρόνησος. Ακατοίκητο. Όλο βράχια. Απ’ τους οχτώ χιλιάδες που έφερε το «Κίος» μείναμε στο τέλος δύο χιλιάδες. Οι άλλοι έξι χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν. Έπεσε αρρώστια και μας θέρισε. Ήταν η κυβέρνηση Γούναρη. Επειδή ήρθαμε απ’ τη Σοβιετική Ρωσία, μας πέρασαν για μπολσεβίκους και ήθελαν να μας εξοντώσουν.
Την αρρώστια, στη Μακρόνησο την αποχτήσαμε. Ζούσαμε μες στη βρώμα, στην πείνα και τη δίψα.
Νερό δεν υπήρχε στάλα στο νησί. Μια μαούνα μάς έφερνε απ’ το Λαύριο νερό και εκείνο γλυφό και λιγοστό. Μας τάιζαν βρώμικα μακαρόνια, ελιές σκουληκιασμένες, χαλασμένες ρέγγες κι έπεσε τύφος. Και νερό πουθενά. Κάποτε έκανε τρεις μέρες η μαούνα να φέρει νερό. Λιποθυμούσε ο κόσμος από τη δίψα. Μας τάιζαν και αλμυρές ρέγγες, χαλασμένες και... καταλαβαίνεις. Οι εργολάβοι που μας τροφοδοτούσαν μας έφερναν αυτές τις χαλασμένες τροφές και έπιασε τον κόσμο τύφος. Η διοίκηση της καραντίνας τα έβλεπε αυτά αλλά δεν μιλούσε, ούτε συνελάμβανε τους εγκληματίες εργολάβους τροφοδότες. Εκείνοι πλούτιζαν εις βάρος χιλιάδων ανθρώπων. Πάτησαν πάνω στα πτώματά τους.
Μια ομάδα νέων, μαζί και γω, δημιουργήσαμε μια επιτροπή. Πήγαμε στον Ελευθεριάδη, τον διευθυντή του λοιμοκαθαρτηρίου, και παρουσιαστήκαμε μπροστά του. Ζητήσαμε να βγούμε ανεξάρτητοι. Ανεξάρτητος είναι όποιος βγει από το λοιμοκαθαρτήριο με δικά του έξοδα και η κυβέρνηση δεν θα έχει καμία υποχρέωση απέναντί του. Ο πρόσφυγας πάλι δεν θα είχε κανένα δικαίωμα. Πολλοί, για να σωθούν, ζητούσαν να βγουν ανεξάρτητοι, αλλά η διοίκηση και πάλι δεν άφηνε. Ήθελαν σου λέω να μας εξοντώσουν.
Αλλά εμείς, η νεολαία του Πόντου και του Καυκάσου, πήραμε πέτρες και ξύλα και φοβερίζαμε ότι θα κάψουμε το λοιμοκαθαρτήριο. «Ή θα τα κάψουμε όλα ή θα μας δώσετε χαρτιά να πάμε έξω», του είπαμε. Έτσι αναγκάστηκε να μας δώσει άδεια εξόδου.
Ήμασταν πενήντα νομάτοι νέοι. Νοικιάσαμε ένα ιστιοφόρο. Ξέχασα να σου πω ότι κάπου-κάπου έρχονταν έμποροι με ιστιοφόρα και πουλούσαν λαθραία σε μας ψωμί. Σπείρα σωστή ήταν. Ένα ψωμί το πουλούσαν μια λύρα χρυσή, ένα δαχτυλίδι χρυσό, ένα ρολόι. Ναυλώσαμε λοιπόν ένα ιστιοφόρο για να πάμε απέναντι στο Λαύριο. Αλλά απ’ τους πενήντα που μπήκαμε μέσα, μόνο ένας είχε να πληρώσει τα ναύλα του, ο Γ. Βασιλειάδης. Όταν φτάσαμε στο Λαύριο, ο Βασιλειάδης πλήρωσε για άλλους δύο. Όταν όμως ήρθε η σειρά να πληρώσουμε και οι άλλοι, του είπαμε του καπετάνιου ότι δεν έχουμε.
Ζητήσαμε και υπογράψαμε ένα χαρτί ότι θα δουλέψουμε και θα του το φέρουμε.
«Καλά. Αν τα φέρετε, τα φέρατε». Δεν πίστευε ότι θα του τα φέρουμε. Εμείς όμως δουλέψαμε, βγάλαμε χρήματα και του τα φέραμε.
Πήγαμε στον Πειραιά και από κει σκορπίσαμε. Εγώ πήγα στη Δραπετσώνα. Οι άλλοι Αϊ-Γιαννέτες, όσοι γλίτωσαν, βγήκαν αργότερα και σκόρπισαν κι αυτοί. Άλλος στον Πειραιά, άλλος στον Περισσό κι άλλος στη Μακεδονία. Στη Θεσσαλονίκη βρίσκονται δυο-τρεις.
__________________________
ΣΗΜ. μεταφορά από ανάρτηση του Σταμάτη Χαραλαμπίδη στο facebook
